اجزای تشکیل دهنده لایه زمینه فرش ماشینی

در ایجاد ساختمان لایه زمینه یا برزنت فرش، دو جزء اصلی و یک جزء فرعی مشارکت دارند. نخ‌های تار (چله) و نخ‌های پود به عنوان اجزای اصلی و نخ خاب مرده به عنوان جزء فرعی می‌باشند.

تار (چله)

«نخ‌های تار» یکی از اجزای اصلی و بسیار مهم در تشکیل ساختار زمینه فرش هستند. استحکام فرش در راستای طول، میزان جمع شدگی طولی فرش حین آهار و مقدار آب رفتگی فرش ناشی از شستشوی خانگی یا صنعتی، همگی بستگی به مشخصات نخ‌های چله و نحوه قرارگیری آن‌ها در بافت فرش دارد. ویژگی‌های یادشده به عواملی مانند جنس نخ‌های تار (نوع و مشخصات الیاف)، استحکام و ازدیاد طول تا حدّ پارگی تک تک آن‌ها، تاب نخ، نمره نخ، تراکم نخ‌های تار در فرش و نوع بافت زمینه فرش بستگی دارد.

پود

یکی دیگر از اجزای اصلی و مهم لایه زمینه فرش، «نخ پود» می‌باشد. نخ‌های پود برخلاف نخ‌های تار و خاب که در راستای طولی فرش و دستگاه بافندگی قرارگرفته‌اند، در راستای عمود بر آن‌ها و یا به عبارتی در راستای عرض ماشین بافندگی در داخل بافت زمینه قرار می‌گیرند. مهم ‌ترین وظیفه نخ‌های پود، کنار هم نگه‌داشتن نخ‌های چله به فواصل مشخص و ثابت و در نتیجه استحکام بخشیدن به بافت زمینه و کل فرش در جهت عرض می‌باشد. در واقع، هر نخ پود به صورت کاملاً صاف و کشیده شده در داخل دهنه بافت بین دو دسته موازی از نخ‌های چله قرار داده می‌شود که به این عملیات «پودگذاری» می‌گویند. با بسته شدن دهنه بافت، نخ پود لابه‌لای نخ‌های تار قرار می‌گیرد و بدین صورت لایه زمینه فرش شکل می‌گیرد. ویژگی‌های عرضی فرش ماشینی (خصوصیات هر فرش در جهت عرض آن)، به عواملی مانند جنس الیاف، استحکام، ازدیاد طول تا حدّ پارگی، نمره و تاب نخ‌های پود بستگی دارد. علاوه بر آن، تعداد پود در یک سانتی‌متر عرض فرش یا همان تراکم پودی فرش نیز بر خصوصیات عرضی فرش تأثیرگذار است.

یکی از مشکلاتی که حین تولید فرش ماشینی وجود دارد، «جمع شدگی عرض فرش» پس از انجام عملیات آهار می‌باشد. میزان جمع شدگی قابل قبول، معمولاً بین 1 تا 5% عرض فرش است. این مقدار جمع شدگی یکی از مواردی است که دقیقاً به ویژگی‌های نخ پود بستگی دارد. به نظر می‌رسد عواملی چون جنس نخ‌های پود، نمره آن‌ها، میزان تاب نخ‌ها، تثبیت یا عدم تثبیت نخ (اصطلاحاً فیکسه کردن یا نکردن نخ)، مقدار ازدیاد طول نسبی نخ‌های پود، میزان بازگشت‌پذیری آن‌ها، کشیدگی نخ پود هنگام پودگذاری، تراکم عرضی (تاری) فرش و نوع طرح بافت زمینه فرش، بر میزان جمع‌شدگی عرض فرش حین آهار تأثیرگذار است.   

 نخ‌های خاب مرده

علاوه بر دو جزء اصلی تشکیل دهنده بافت زمینه فرش، نخ‌های خاب مرده نیز به عنوان یک جزء فرعی در ساختار بافت زمینه فرش قرار دارند. نخ‌های مختلف رنگی تشکیل دهنده خاب فرش، پس از بافت در یک قسمت از فرش، تا بافته شدن در نقطه‌ای دیگر، عملاً به کار نمی‌آیند و به صورت رزرو و شناور باقی می‌مانند. برای این که این نخ‌ها در چنین موقعیتی رها نباشند، آن‌ها را در لابه‌لای نخ‌های چله و پود فرش در داخل ساختار بافت زمینه فرش رو و زیر درگیر می‌کنند که به «خاب مرده درگیر» موسوم هستند. چنان‌چه نخ‌های خاب مرده در داخل بافت زمینه، لابه‌لای نخ‌های تار و پود مخفی نشوند،  به صورت «شناور» در پشت فرش زیر، رها می‌شوند که سبب نازیبایی فرش و مشکلات عدیده دیگر می‌شود. علاوه بر آن برای خلاصی از آن‌ها، نیاز به یک عملیات تکمیلی اضافه به نام «پشت پاک کنی» برای جداکردن آن‌ها و تمیز کردن پشت فرش زیری در قسمت تکمیل خواهد بود.